PFAS

PFAS is een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt. Ze hebben bijzondere eigenschappen en worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt:

• van anti-aanbaklagen in pannen tot blusschuim
• van lipgloss tot skiwax
• van vuilafstotende vloerbedekking tot waterafstotende jassen en schoenen.

Steeds meer is bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. We weten dat ze over het algemeen:

• slecht afbreken;
• zich makkelijk verspreiden;
• en zich ophopen in planten, dieren en mensen.

Overal in Nederland zitten kleine hoeveelheden in onder andere de bodem en het oppervlaktewater. En via ons eten en drinkwater komen ze ook in ons lichaam terecht.

Een aantal PFAS is schadelijk voor mensen. Of je ervan ziek wordt, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Als je lange tijd PFAS binnenkrijgt, is de kans groter dat het effect heeft op je gezondheid. Over de meeste PFAS weten we nog heel weinig. PFAS verschillen in hun eigenschappen, de ene is schadelijker dan de andere. Vooral over PFOA en PFOS is veel bekend. Zo weten we dat ze:

• slecht kunnen zijn voor je immuunsysteem;
• je lever kunnen beschadigen;
• kunnen zorgen voor een hoger cholesterol;
• een hoge bloeddruk en problemen tijdens de zwangerschap kunnen veroorzaken;
  schadelijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van ongeboren kinderen (iets lager geboortegewicht);
• mogelijk kanker veroorzaken. Onderzoek naar jarenlange, hoge blootstelling aan PFOA laat een verband zien met nierkanker en zaadbalkanker. Verder zijn kortgeleden aanwijzingen gevonden voor een mogelijke relatie met schildklierkanker.

Van de effecten die we hierboven noemen, verwachten we de effecten op het immuunsysteem als eerste.

Het RIVM heeft op 1 mei 2024 gezondheidskundige advieswaarden bekend gemaakt voor zwemwater, irrigatiewater voor moestuinen en consumptie van vis en andere waterdieren. Voor zwembaden stelt het RIVM een gezondheidskundige advieswaarde voor PFAS voor van 71 nanogram PEQ per liter. Voor oppervlaktewater dat als zwemwater wordt gebruikt, is dat 280 nanogram PEQ per liter. Deze advieswaarde is anders omdat mensen minder vaak in oppervlaktewater zwemmen dan in zwembaden. Voor irrigatiewater van grote moestuinen is de voorlopige advieswaarde 350 nanogram PEQ per liter. Dit geldt voor tuinen waaruit mensen vrijwel alle groenten halen die ze dagelijks eten. Voor oppervlaktewater waar vis en andere waterdieren voor consumptie wordt gevangen geldt een advieswaarde van 0,3 nanogram PEQ per liter. PEQ staat voor PFOA-equivalenten: de som van meerdere soorten PFAS, uitgedrukt in PFOA-eenheden.

U kunt PFAS binnenkrijgen via oppervlakte water door:

• Kinderen of volwassenen kunnen PFAS binnenkrijgen als zij het water in de mond krijgen en inslikken. Dit gebeurt voornamelijk bij zwemmen of spelen in het water.
• De opname van PFAS via de huid is naar verwachting verwaarloosbaar klein.
• PFAS kan in groenten en fruit terechtkomen als het water wordt gebruikt om groenten of fruit te besproeien. Als mensen deze groenten eten, kunnen zij extra PFAS binnenkrijgen.

Het gezondheidsrisico is klein als kinderen of volwassenen af en toe contact hebben met het slootwater. Of wanneer zij af en toe groenten of fruit eten uit tuinen die besproeid zijn met het slootwater. Alleen krijgen wij via ons eten en drinken al PFAS binnen. Dus is het belangrijk te voorkomen dat je extra binnenkrijgt. Vermijd dus intensief contact met slootwater waar hoge concentraties PFAS zijn gemeten:

• Ga niet zwemmen of spelen in het water. Recreatie zoals bootje varen of kanoën is geen probleem, zolang niet wordt gezwommen.
• Als dagelijks uit de moestuin wordt gegeten, is het advies om voor het besproeien van groenten en fruit bij voorkeur regenwater uit regentonnen of kraanwater te gebruiken.
• Eet geen zelf gevangen vis uit dit water. Voor alle oppervlaktewater geldt dat de GGD adviseert om geen zelf gevangen vis te eten. Dit advies is in lijn met het advies van het Voedingscentrum dat voor alle Nederlandse (zoet)wateren afraadt om regelmatig zelf gevangen (vette) vis te eten vanwege verschillende vervuilende stoffen die in het water aanwezig kunnen zijn (Kan ik veilig zelfgevangen vis en schaal- of schelpdieren eten? | Voedingscentrum)

De GGD heeft geen expertise over gezondheidseffecten bij dieren. Het RIVM heeft bij water met hoge concentraties PFA, aangegeven dat dieren geen verhoogd risico lopen. Heeft uw dier klachten, ga naar de dierenarts.

Bootje varen of kanoën is geen probleem, zwemmen wordt afgeraden door de GGD. Het beste is alleen te zwemmen op officiële zwemlocaties (www.zwemwater.nl). Hier wordt de waterkwaliteit in de gaten gehouden.